„Skazany na zapomnienie. Wacław Lipiński”. Film o łodzianinie w wirach historii

Wacław Lipiński to współtwórca pierwszych łódzkich drużyn skautowych, żołnierz pierwszej Brygady Legionów Polskich, uczestnik obrony Lwowa i wojny polsko-bolszewickiej, historyk zmagań o niepodległość i granice II Rzeczypospolitej, dyrektor Instytutu Józefa Piłsudskiego w Warszawie, szef propagandy podczas wrześniowej obrony Warszawy, uczestnik konspiracji antyhitlerowskiej i antykomunistycznej, w 1947 r. aresztowany przez władze komunistyczne, skazany na karę śmierci zamienioną na dożywocie, a w 1949 r. zamordowany w więzieniu we Wronkach, najprawdopodobniej na polecenie władz „Polski Ludowej”.

Jego życie to obraz polskich losów pierwszej połowy XX wieku, naznaczonych trzema wojnami, zmaganiami o granice i bezskuteczną, heroiczną postawą sprzeciwu wobec komunistycznej rzeczywistości. Działalność niepodległościowa Lipińskiego zakończyła się jego aresztowaniem i pokazowym procesem. W 1947 roku został skazany na karę śmierci, zamienioną później na dożywocie, a niespełna 2 lata później, 4 kwietnia 1949 roku, został zamordowany w więzieniu we Wronkach, najprawdopodobniej na polecenie władz „Polski Ludowej”. 

Postać Lipińskiego nie jest w Polsce znana. Ani Łódź, z której pochodził i gdzie należał do grona współzałożycieli tajnego skautingu i skąd w 1914 roku wyszedł do tworzących się Legionów Polskich, ani Warszawa, gdzie we wrześniu 1939 roku stał się, obok Stefana Starzyńskiego, głosem walczącej stolicy, nie zadbały, by jego imię nosiła któraś z ulic. 

W filmie wykorzystano fragmenty listów, dzienników i publikacji Lipińskiego, w których odnosił się do wydarzeń historycznych, w których uczestniczył, a także zachowane oryginalne nagrania jego wystąpień radiowych, kierowanych do ludności walczącej Warszawy we wrześniu 1939 roku.

Dokument wyprodukowany został przez łódzki ośrodek Telewizji Polskiej na zlecenie TVP Historia.

Marzena Kumosińska, scenarzystka i reżyserka filmu:
- Film wywołuje reakcje. Ogromne wrażenie zrobił na mnie list od p. Marka Lipińskiego, zamieszkującego w Kapsztadzie dalekiego kuzyna Wacława. Ojciec p. Marka był także więźniem politycznym we Wronkach. Słyszał z celi, jak Wacława Lipińskiego „wieszały zbiry na kracie celi, bo się bronił i krzyczał. Ojciec twierdził, że zabili go ze złości, bo był bardzo twardy i z klasą, był nie do złamania i nie mogli z niego nic wycisnąć, a do tego czuli jego milczącą pogardę.” Odzyskiwanie pamięci o Wacławie Lipińskim trwało wiele lat. To jednocześnie odzyskiwanie pamięci o tragizmie całego pokolenia, które wywalczyło wolną Polskę, przez krótki czas mogło tej wolnej Polski zakosztować, a następnie musiało patrzeć, jak ta wolność ponownie jest odbierana. Wacław Lipiński wierzył, że najdalej po dwóch latach wyjdzie z więzienia, robił plany na przyszłość, podobnie jak tyle razy wcześniej nie poddawał się. Tym samym wciąż pozostawał niebezpieczny i dlatego uznano, że musi zginąć. Podobny los spotkał wielu innych - Janka Rodowicza „Anodę”, gen. Augusta Emila Fieldorfa „Nila”, rotmistrza Witolda Pileckiego.W ten sposób pozbywano się niezłomnych, a pamięć o wolnej Polsce na dziesięciolecia skazywano na zapomnienie. Życie Wacława Lipińskiego było gotowym scenariuszem, uzupełnionym potrzebą przywrócenia go zbiorowej pamięci, co udało się uczynić w 80. rocznicę wybuchu II wojny światowej, w ramach trwających obchodów setnej rocznicy odzyskania Niepodległości przez Polskę.
Film dedykuję śp. Lucjanowi Muszyńskiemu, którego opowieści i pasja do poszukiwań nieodkrytych kart rodzimej historii przez lata mnie kształtowały.

W filmie wykorzystano oryginalne nagrania wystąpień radiowych Stefana Starzyńskiego i Wacława Lipińskiego kierowanych do ludności walczącej Warszawy we wrześniu 1939 r., archiwalne nagrania radiowe wypowiedzi siostrzenic Lipińskiego – Joanny Prosnak oraz Barbary Wyszyńskiej, które opowiadają o procesie i śmierci Lipińskiego, zdjęcia fotograficzne Juliena Bryana z września 1939 r., materiały FINA (wyprawa wileńska), materiały archiwalne z zasobów Instytutu Pamięci Narodowej, Wojskowego Biura Historycznego, Chorągwi Łódzkiej ZHP, fragment filmu Leszka Wiśniewskiego „Polska Góra była ich redutą – Kostiuchnówka 1916” (2016), zdjęcia i materiały ze zbiorów prywatnych.