Restytucja dzieł sztuki należy do priorytetów resortu kultury

Restytucja polskich dóbr kultury to jeden z priorytetów Ministerstwa Kultury – wielokrotnie przy różnych okazjach podkreśla tę kwestię prof. Piotr Gliński, minister kultury i dziedzictwa narodowego. To w każdym przypadku trudne zadania, ale zdarzają się spektakularne sukcesy, dotyczące także łódzkich instytucji. Kilka lat temu udało się odzyskać dla łódzkiego Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego ponad sto eksponatów utraconych w czasie II wojny światowej. Z Niemiec do Polski powróciły 124 zabytki etnograficzne i 14 fotografii.

– To wydarzenie historyczne. Mamy bowiem do czynienia z kontynuacją procesu restytucyjnego, w wyniku którego utracone obiekty etnograficzne nie tylko powracają do macierzystych zbiorów, lecz na nowo po tylu latach zostają scalone w jedną całość – powiedział podczas uroczystości minister kultury Piotr Gliński.

WIĘCEJ O ŁÓDZKIEJ KULTURZE PRZECZYTASZ TU:

Jak dodał, „nie jesteśmy w stanie odtworzyć całości kolekcji, ale to, co udało się odzyskać, pokazuje jej skalę i wyjątkowość”. Kolekcja etnograficzna z Muzeum Etnograficznego w Łodzi stanowiła przed wojną trzon jego zbiorów. Liczyła ponad 1300 zabytków przybliżających życie i kulturę ludów zamieszkujących tereny Afryki, Azji oraz Ameryki Środkowej i Południowej. We wrześniu 1940 roku została wywieziona do Lipska i rozdzielona między różne instytucje muzealne w Lipsku, Getyndze, Hamburgu i Kolonii. Po zakończeniu II wojny światowej obiekty tworzące kolekcję uznane zostały za polskie straty wojenne. Była to już druga restytucja z muzeum w Lipsku. Pierwsza odbyła się w 1967 roku – do Łodzi powróciło wówczas 306 zabytków, co otworzyło drogę do dalszej rewindykacji. Niestety, zabytki etnograficzne z kolekcji zakupione przez muzea w Hamburgu i Kolonii zostały zniszczone w wyniku działań wojennych. Dopiero niedawno okazało się, że ocalała jeszcze duża grupa obiektów i że znajdują się one w Getyndze. Resort kultury rozpoczął wówczas działania restytucyjne, dzięki czemu w 2016 roku powróciły one do Muzeum Archeologicznego i Etnograficznego w Łodzi. Proces restytucji kolekcji miał zaś swoją kontynuację. Działania podejmowane przez stronę polską umożliwiły odnalezienie w Grassi Muzeum Etnograficznym w Lipsku kolejnej części łódzkiej kolekcji etnograficznej. We współpracy z muzeum udało się ją zidentyfikować i zinwentaryzować. Pośród odzyskanych obiektów najliczniejszą grupę, bo składającą się z 99 części, stanowi zbiór drobnej meksykańskiej ceramiki figuralnej, w przeważającej części antropomorficznej. Pozostałe obiekty to maski, instrumenty muzyczne, elementy ubioru i biżuteria. Można je zobaczyć w muzeum. Na skutek II wojny światowej Polska straciła około 70 proc. materialnego dziedzictwa kulturowego. Wśród strat wojennych znajdują się dzieła takich mistrzów, jak: Rafael Santi, Annibale Carracci, Pieter Bruegel, Anton van Dyck, Jan Matejko, Jacek Malczewski, Wojciech Kossak czy Aleksander Gierymski. Od początku lat 90. resort kultury prowadzi rejestr ruchomych zabytków utraconych przez Polskę podczas II wojny światowej. Obecnie w bazie danych znajdują się 63 tysiące rekordów. Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego w ostatnich latach regularnie składa wnioski restytucyjne. Dotyczą one m.in. Muzeum Sztuki w Łodzi. Do Federacji Rosyjskiej złożono taki wniosek w sprawie „Madonny z Dzieciątkiem i liliami na tle krajobrazu” nieznanego malarza włoskiego z drugiej połowy XV wieku; obrazu utraconego z przedwojennej kolekcji Miejskiego Muzeum Historii i Sztuki im. J. i K. Bartoszewiczów w Łodzi, którego spadkobiercą jest łódzkie Muzeum Sztuki.

„Straty w ruchomych dobrach kultury poniesione przez Polskę szacowane są na ponad 516 tys., same muzea pozbawione zostały w przybliżeniu 50 proc. swoich zbiorów, straty bibliotek ocenia się na 70 proc. stanu przedwojennego. Szacunki te są jednak z całą pewnością zaniżone, ponieważ dokumentacja kolekcji i bibliotek zwykle była również rekwirowana lub celowo niszczona” –zaznaczał prof. Piotr Gliński.

Ministerstwo Kultury zorganizowało kampanię „Puste Ramy” – wzięło w niej udział Muzeum Sztuki, przypominając o dobrach kultury utraconych przez państwo polskie w czasie II wojny światowej. Zdaniem organizatorów bowiem popularyzacja tematyki strat wojennych w dziedzinie kultury i prezentacja ich wizerunków może się przyczynić do ich rozpoznania i odnalezienia – sprawić, by przynajmniej niektóre puste ramy i gabloty ponownie wypełniły się dziełami sztuki. Restytucja to projekt przewidziany na długie lata. Konsekwencja ministerstwa to jego podstawa.