Stare zdjęcia Łodzi. Łódź w latach czterdziestych XX wieku [GALERIA ZDJĘĆ]

Spośród 230 tysięcy Żydów zamieszkałych w Łodzi przed wojną końca okupacji w getcie doczekało tylko 877 osób. Przed wkroczeniem Armii Czerwonej uciekli Niemcy osiadli w naszym mieście od wielu pokoleń.
Podczas okupacji po raz pierwszy i jedyny w historii ulica Piotrkowska zmieniła nazwę - na Adolf Hitlerstrasse. Miasto też nie nazywało się już Łódź, lecz Litzmannstadt, a w herbie miasta złotą łódkę na czerwonym polu okupant zastąpił złotą swastyką na granatowym tle.

W 1939 r. w Łodzi mieszkało 672 tys. osób; po zakończeniu wojny liczba ta zmalała do 325 tys. Jednak już w połowie 1946 roku wzrosła do 496 tys. W pierwszych miesiącach po wyzwoleniu kraju Łódź pełniła tymczasowo funkcję stolicy, co było spowodowane całkowitym zniszczeniem Warszawy. Pod koniec dekady, w 1950 roku, łodzian było 620 tysięcy, czyli tyle, co 20 lat wcześniej.

Okupacyjna nazwa Łodzi - Litzmannstadt - została miastu nadana na cześć pruskiego generała Karla Litzmanna, zwycięzcy bitwy z Rosjanami pod Łodzią w 1914 roku.

Niemcy początkowo planowali stworzyć w Łodzi stolicę Generalnego Gubernatorstwa, lecz na skutek nacisków miejscowych Niemców Hitler podjął decyzję o wcieleniu miasta do Rzeszy w ramach okręgu Kraj Warty.

W listopadzie i grudniu 1939 r. Niemcy aresztowali około 1500 przedstawicieli łódzkiej inteligencji i rozstrzelali ich w podłódzkich lasach (m.in. koło Lućmierza) i na poligonie Brus. Wśród zamordowanych był m.in. Aleksy Rżewski, były prezydent Łodzi.

Według niemieckich planów, Łódź miała stać się miastem, w którym osiedlą się Niemcy z podbitych terenów Związku Radzieckiego, Rumunii oraz państw nadbałtyckich.

Już w grudniu 1939 r. niemieckie wojsko wyrzuciło polskie rodziny z osiedla im. "Montwiłła" Mireckiego; kolejne - w sumie ok. 5 tys. - miesiąc później.
Wysiedlani łodzianie mieli 15-20 minut na ubranie się i zabranie najpotrzebniejszych rzeczy.
Dzieci o nordyckich rysach zabierano rodzicom i poddawano germanizacji, sprawne i młode osoby wywożono na roboty przymusowe do Rzeszy, reszta trafiła na wieś do pobliskich powiatów - opoczyńskiego, piotrkowskego, łowickiego, skierniewickiego.

Pod koniec 1942 r. Niemcy utworzyli obóz koncentracyjny dla dzieci polskich w wieku od 2 do 16 lat. Zamknięto w nim dzieci, których rodzice zostali zabici bądź aresztowani. Powstał on na terenie getta, w kwadracie ulic Przemysłowej, Plater, Brackiej, Górniczej i Spornej. Był otoczony wysokimi murami, na rogach zamontowano reflektory i wieżyczki strzelnicze. Do końca wojny trafiło do niego około 12 tys. dzieci. Połowa z nich zmarła. W obozie były nie tylko dzieci z Łodzi, ale również ze Śląska, Zagłębia Dąbrowskiego, Wielkopolski, Pomorza, Mazowsza.

W czasie okupacji w miejscach publicznych wszystkie tablice były w języku niemieckim, również nazwy towarów sprzedawanych w sklepach. Zlikwidowano wszystkie instytucje kulturalne, naukowe i społeczne. Polacy nie mieli prawa wstępu do muzeów, sal koncertowych, kawiarni i restauracji. Jedynym parkiem dostępnym dla Polaków była Wenecja
przy ul. Pabianickiej. Obowiązywała także godzina policyjna - latem od godz. 22 do 4, zimą od 20 do 5.

Wojska Armii Czerwonej wkroczyły do Łodzi 19 stycznia 1945 r. Niemcy wycofując się zaminowali niektóre fabryki, ale ładunków nie udało im się zdetonować. Ruch tramwajów wznowiono już 25 stycznia. Dekretem władz państwowych w maju 1945 roku powołano Uniwersytet Łódzki i Politechnikę Łódzką. W tym samym roku powstała również Państwowa Wyższa Szkoła Sztuk Plastycznych. W pierwszych miesiącach po wojnie Łódź pełniła tymczasową funkcję stolicy, co było spowodowane całkowitym zniszczeniem Warszawy.