Problematyka winy i kary. Omów zagadnienie na podstawie wybranego mitu. Odpowiedź do pytania na maturę ustną z polskiego

Ustny egzamin maturalny z języka polskiego w 2024 roku będzie wyglądał tak, jak ten ubiegłoroczny (dla uczniów piszących maturę w formule 2023). Składa się on więc z:

• Jawnego pytania, które sprawdza znajomość treści i problematyki danej lektury, a także tworzenie wypowiedzi na jej temat z uwzględnieniem wybranego kontekstu;
• Niejawnego pytania, które oparte jest na tekście literackim, ikonicznym lub dotyczącym języka.

Jak przebiega matura ustna z polskiego 2024?

• przygotowanie zdającego do odpowiedzi (15 minut);
• wypowiedź monologowa zdającego dotycząca wylosowanych przez niego zadań (10 minut);
• rozmowa z egzaminatorami związana z wypowiedzią zdającego (5 minut).

Łączny czas trwania egzaminu to 30 minut. Maksymalna liczba punktów, którą można uzyskać na egzaminie ustnym z języka polskiego, wynosi 30. Próg zdawalności w przypadku tej matury to 30 proc., a więc trzeba mieć przynajmniej 9 punktów, żeby zdać.

Dobrym pomysłem przed maturą jest zapoznanie się z listą jawnych pytań na egzamin 2024:

Wśród pytań jawnych znalazło się takie o następującej treści: „Problematyka winy i kary. Omów zagadnienie na podstawie wybranego mitu z »Mitologii « Jana Parandowskiego. W swojej odpowiedzi uwzględnij również wybrany kontekst”. Poniżej przedstawiamy przykładową odpowiedź.

Wstęp: Ten, kto dopuścił się zbrodni czy innej formy złego postępowania, podlega karze – to uniwersalna prawda, którą możemy dostrzec w naszej rzeczywistości. Jej odzwierciedleniem jest chociażby współczesne sądownictwo. Każdy, kto zawinił, musi stanąć przed wymiarem sprawiedliwości. Prawdę tę znali też starożytni i ukazywali ją m.in. w mitach.

Teza: Zgodnie z tekstami literackimi, powstającymi w różnych epokach, każdy, kto dopuścił się winy, musi podlegać karze. Kara ta zazwyczaj dopasowana jest do konkretnego przewinienia.

Odwołanie do wybranego mitu: Problematyka winy i kary podejmowana jest w konkretnych wierzeniach. Konsekwencją grzechu Adama i Ewy jest wygnanie z raju. Karą za grzeszne życie ludzi jest zesłanie potopu na ziemię. Pycha, jaką odznaczali się ludzie budujący wieżę Babel i chcący zbliżyć się do Boga, skutkuje pomieszaniem języków. Te wszystkie wydarzenia są przykładem winy człowieka i konsekwencji, jakie musi przez to ponieść.

W „Mitologii” również mamy mnóstwo przykładów tego motywu. Moim zdaniem najlepiej oddaje go jednak mit o Syzyfie. Król Koryntu przestał cieszyć się uznaniem bogów, gdy zdradził sekret Zeusa. Władca Olimpu skazał go więc na śmierć. Ten jednak myślał, że uda mu się uciec przed wymierzoną karą. Początkowo porwał i przetrzymywał bożka śmierci (Tanatosa), co znacznie wydłużyło czas, w którym Syzyf musiał udać się do Hadesu.

Jego podstęp wyszedł jednak na jaw. Wtedy to Syzyf wymyślił kolejny fortel, powiedział swojej żonie, by nie grzebała jego ciała, następnie naskarżył się Hadesowi, że musi powrócić na ziemię i ukarać małżonkę, która nie spełniła swojego obowiązku. W ten oto sposób przez kolejne lata udało mu się uniknąć kary.

Jednak, jak głosi uniwersalna prawda, każda osoba, która dopuściła się winy, podlega karze. Tak też było w przypadku Syzyfa. Chociaż wydłużył on lata swojego życia, to odpowiedzią na jego przewinienia (wydanie sekretu Zeusa, a następnie nierespektowanie praw boskich i ucieczka przed nimi) była bardzo dotkliwa kara. Król Koryntu musiał wnosić na wysoką górę głaz, a kiedy już znajdował się u szczytu, kamień osuwał się i bohater był zmuszony wykonywać swoją pracę od początku.

Warto zauważyć, że kara, jaka spotkała Syzyfa, niejako odpowiadała na przewinienie, którego się on dopuścił. Chciał przecież oszukać los, przeznaczenie, jakie wymierzyli mu bogowie. Nie dziwi więc, że karą za jego przebiegłość i ucieczkę przed boskimi wyrokami było zesłanie mu losu, którego (nawet jeśli bardzo będzie się starał) nie ma możliwości odmienić. Kamień będzie spadał w ostatniej chwili, niezależnie od tego, jak bardzo Syzyf chce, by tym razem się tak nie stało.

Zresztą adekwatność winy do kary widać także w biblijnych przykładach przytoczonych przeze mnie na początku wypowiedzi. Adam i Ewa chcieli posiąść wiedzę, jaką ma Bóg, w wyniku czego zostali pozbawieni całkowitej łączności ze Stwórcą. Ludzie, którzy chcieli „dosięgnąć” Boga, budując wieżę Babel, w rezultacie nie tylko nie mogli się z Nim skomunikować, ale także między sobą.

Odwołanie do wybranego kontekstu: To, że kara jest niejako odpowiedzią na dane przewinienie, możemy zauważyć w „Dziadach” cz. II Adama Mickiewicza. Guślarz przywołuje konkretne zjawy, które następnie muszą odbyć konkretne kary, by móc dostać się do nieba. Nie wszyscy jednak mogą odpokutować swoje winy, niektóre duchy za życia popełniły tak wielkie grzechy, że nie ma już dla nich ratunku.

Duchy, które nazywane są lekkimi, czyli dzieci Józio i Rózia nigdy nie zaznały w życiu trudów czy problemów. Właśnie dlatego muszą one doświadczyć cierpienia, co w dramacie symbolicznie zostało przedstawione jako ziarenka gorczycy.

Zosia (należąca do tzw. duchów pośrednich) nie popełniła w swoim życiu żadnego ciężko grzechu, drwiła jednak z zakochanych w niej młodzieńców, nic nie robiła sobie z ich miłości, nie miała też żadnych intensywnych uczuć czy trosk. Właśnie dlatego karą za jej przewinienia jest samotność i nuda. Ostatecznie dziewczyna ma błąkać się jeszcze przez dwa lata, by później dotrzeć do nieba.

Karą dla Złego Pana (duch ciężki), którego decyzje doprowadziły do śmierci matki z dzieckiem i zabicia poddanego, jest wieczny głód i niemożność zaspokojenia go. Ten wyrok jest znamienny, bo za życia gospodarz odmówił pożywienia i schronienia matce i jej dziecku, a także skazał na karę chłosty poddanego, który nie mając jedzenia, zerwał jabłko z pańskiego sadu. Ostatecznie człowiek ten nie przeżył chłosty. Po śmierci Zły Pan doświadcza tego, czego za życia odmawiał bliźnim. Wszystkie rodzaje duchów pokazują ważną prawdę zgodną z ludowymi przekazami, że osoba, która dopuściła się przewinienia, musi ponieść karę. Kara ta jest jednocześnie odpowiedzią na ich winę.

Inne przykłady kontekstów:

• „Balladyna” Juliusza Słowackiego;
• Biblia;
• „Zbrodnia i kara” Fiodora Dostojewskiego.

Podsumowanie: Prawda głosi, że osoba, która dokonała jakiegoś przewinienia, podlega karze. Różne są motywacje związane z karą, niekiedy ma ona sprawić, że dana dusza będzie mogła dostać się do nieba (tak jak w „Dziadach” cz. II), a innym razem kara jest bezwzględna, ostateczna, nie ma od niej odwrotu, tak jak w przypadku Syzyfa. Często też kara ma stanowić formę zadośćuczynienia wobec wyrządzonych krzywd.