Pokrzywdzonych kilkadziesiąt tysięcy osób z łódzkiego z powodu zaniżonych, czerwcowych emerytur. Ile stracili emeryci?

Kilkadziesiąt tysięcy mieszkańców województwa łódzkiego pobiera od lat zaniżone emerytury. Wszystko dlatego, że świadczenie mieli przyznawane w czerwcu. W całej Polsce pokrzywdzonych może być nawet kilkaset tysięcy osób!

Od 2009 r, gdy zaczął obowiązywać nowy system wyliczania emerytur, na podstawie kapitału zgromadzonego w ZUS, wszyscy uzyskujący to świadczenie w czerwcu dostawali niższą emeryturę niż gdyby wyliczano ją od maja albo lipca. Wszystko dlatego, że czerwcowi emeryci przy ustalaniu wysokości kapitału nie mieli doliczanej waloryzacji kwartalnej, a jedynie roczną. Ich świadczenie było niższe o co najmniej kilkadziesiąt, a czasem nawet o kilkaset złotych od majowych emerytów.

To niesprawiedliwe rozwiązanie zostało zmienione sejmową ustawą dopiero w zeszłym roku. Od tego czasu, każdy kto uzyskuje emeryturę od czerwca, a jest ona niższa od tej jaką wyliczono by mu w maju, otrzymuje bardziej korzystne, wyższe świadczenie. Ustawa jednak nie działa wstecz, a więc pokrzywdzeni są wszyscy ci emeryci, którzy odeszli z pracy w czerwcu w poprzednich latach.

Do Trybunału Konstytucyjnego trafił jednak wniosek o zbadanie, czy takie rozwiązanie jest zgodne z konstytucją. Skierował je sąd w Elblągu. Jeżeli trybunał uzna, że obowiązujące przepisy naruszają konstytucję, jest nadzieja na zmianę tej sytuacji i ponowne, korzystniejsze przeliczenie emerytur z okresu 2009 – 2020 roku, a być może także wyrównanie za ten okres.

Niżej podajemy pełną treść postanowienia Sądu Okręgowego w Elblągu stanowiącą podstawę wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego.

POSTANOWIENIE
Sąd Okręgowy w Elblągu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący: sędzia Tomasz Koronowski
po rozpoznaniu w dniu 26 maja 2022 r. na posiedzeniu niejawnym
sprawy z odwołania K S
od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E
z dnia listopada 2021 r., znak
o wysokość emerytury
postanawia:
Dnia 26 maja 20�2 r.
1. zwrócić się do Trybunału Konstytucyjnego z następującym pytaniem prawnym: czy art.
25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2022r. poz. 504; dalej: ustawa emerytalna)
w związku z art. 17 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 24 czerwca 2021 r. o zmianie ustawy o systemie
ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2021r., poz. 1621), w zakresie, w którym przepisy te nie przyznają prawa do obliczenia emerytury z uwzględnieniem
art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a ustawy emerytalnej tym osobom, które wniosek o emeryturę
zgłosiły przed dniem 1 czerwca 2021 r., są zgodne z art. 2, art. 32 oraz 67 ust. 1 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej;
2. zawiesić postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 3
UZASADNIENIE
punktu 1. postanowienia z dnia 26 maja 2022r.
Przedstawione pytanie prawne zaistniało w związku z następującym stanem faktycznym:
Ubezpieczona K S odwołała się od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w E z dnia lipca 2021r. o odmowie ponownego ustalenia wysokości
emerytury na podstawie wniosku z dnia października 2021r., dotyczącego m.in. tego, że
ubezpieczona przeszła na emeryturę w czerwcu, bez świadomości tego, że data złożenia
wniosku może mieć wpływ na wysokość świadczenia. Z pisma ubezpieczonej z dnia lutego
2022r., precyzującego odwołanie, wynika, że skarżąca kwestionuje zasady waloryzacji, które
wpływają na wysokość emerytury przyznanej na wniosek złożony w czerwcu.
Ubezpieczona, ur. ., jest uprawniona do wcześniejszej emerytury od dnia
czerwca 2005r., w oparciu o decyzję z dnia czerwca 2005r., znak .
W dniu czerwca 201 Or. ubezpieczona złożyła wniosek o emeryturę z tytułu ukończenia powszechnego wieku emerytalnego. Decyzją z dnia lipca 2010r., znak , organ
rentowy przyznał tę emeryturę od dnia czerwca 201 Or., tj. od miesiąca wniosku, w wysokości
zł miesięcznie. Wypłata emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego została zawieszona, gdyż korzystniejsza okazała się emerytura wcześniejsza, wynosząca wówczas zł miesięcznie. Gdyby wysokość emerytury z tytułu osiągnięcia powszechnego wieku emerytalnego została obliczona z hipotetycznym zastosowaniem art. 25a
ust. 2 pkt 2 oraz 2a ustawy z dnia 17 grudnia 1998r. o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2922r. poz. 504;: dalej: ustawa emerytalna) w ich obecnym
brzmieniu, na datę przyznania tego świadczenia wynosiłoby ono zł miesięcznie,
a więc byłoby korzystniejsze od emerytury wcześniejszej.
Stan faktyczny sprawy jest bezsporny i został ustalony na podstawie zebranych w sprawie
dokumentów.
Odnośnie stanu prawnego sprawy należy wskazać, że kwestie te wyczerpująco wyjaśniano w wystąpieniach Rzecznika Praw Obywatelskich do Ministra Rodziny i Polityki Społecznej, dotyczących tzw. emerytur czerwcowych. Ostatnie z nich pochodzi z dnia 25 listopada
2021r. i jest dostępne w biuletynie informacji publicznej RPO pod adresem
https://bip.brpo.gov,pVpl/content/rpo-mrips-czerwcowe-emerytury-do-wyrownania. W ślad
za tym wystąpieniem należy wskazać, że ustawa z dnia 24 czerwca 2021r. o zmianie ustawy
o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2021 r., poz. 1621;
dalej: ustawa zmieniająca) oraz ustawa z dnia 14 maja 2020r. o zmianie niektórych ustaw
w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2
(Dz.U. z 2020r. poz. 875) uregulowały sposób ustalenia wysokości emerytur czerwcowych
jedynie na przyszłość, początkowo incydentalnie w czerwcu 2020r., a następnie na stałe
od 2021r., pomijając jednak w tym zakresie emerytury ustalone w poprzednich latach.
Zróżnicowanie zasad ustalania wysokości emerytury było ściśle powiązane ze sposobem
waloryzacji składek na ubezpieczenie emerytalne i kapitału początkowego, stanowiących podstawę obliczenia emerytury (art. 25 i 25a ustawy emerytalnej. Waloryzacja składek przeprowadzana jest corocznie, od dnia 1 czerwca każdego roku, poczynając od waloryzacji za rok
2000r., z uwzględnieniem art. 25a. Waloryzacji rocznej podlega kwota składek zewidencjonowana na dzień 31 stycznia roku, za który jest przeprowadzana waloryzacja, powiększona
o kwoty z tytułu przeprowadzonych waloryzacji. Waloryzacja kapitału początkowego (ustalonego decyzją organu rentowego na dzień 1 stycznia 1999r.) odbywa się według takich samych
-1-
zasad z wyjątkami pierwszej waloryzacji dokonanej od dnia 1 czerwca 2000r. przez pomnożenie kapitału wskaźnikiem wzrostu przeciętnego wynagrodzenia z 1999r., pomniejszonego
o naliczone i potrącone od ubezpieczonego składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe
i chorobowe, w stosunku do przeciętnego wynagrodzenia za 1998r. Waloryzacja kwartalna
uregulowana w art. 25a ustawy emerytalnej stanowi uzupełnienie waloryzacji rocznej i stoso­wana jest przy ustalaniu wysokości emerytury. Waloryzacji kwartalnej podlega kwota . składek
na ubezpieczenie emerytalne zewidencjonowanych na koncie ubezpieczonego po dniu
31 stycznia roku, za który przeprowadzono ostatnią waloryzację roczną. W przypadku ustalania wysokości emerytury: w pierwszym kwartale danego roku -ostatniej kwartalnej waloryzacji
składek dokonuje się za trzeci kwartał poprzedniego roku; w drugim kwartale danego roku -
ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się za czwarty kwartał poprzedniego roku;
w trzecim kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej waloryzacji składek dokonuje się
za pierwszy kwartał danego roku; w czwartym kwartale danego roku - ostatniej kwartalnej
waloryzacji składek dokonuje się za drugi kwartał danego roku.
Złożenie wniosku o emeryturę (ustalenie jej wysokości) w czerwcu skutkowało niższym
wymiarem emerytury w porównaniu do wniosków złożonych w pozostałych jedenastu miesiącach roku. W przypadku ustalania wysokości emerytury w okresie od stycznia do maja
i od lipca do grudnia danego roku, składki zapisane na koncie ubezpieczonego po dniu
31 stycznia roku, za który była przeprowadzona ostatnia waloryzacja roczna, jak również kapitał początkowy i składki zewidencjonowane we wcześniejszym okresie, poddane ostatniej
waloryzacji rocznej, podlegają dodatkowo również waloryzacjom kwartalnym. Natomiast
w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku, kwota składek poddana
ostatniej waloryzacji rocznej nie podlega dodatkowym waloryzacjom kwartalnym, gdyż została
już zwaloryzowana rocznie za poprzedni rok od dnia 1 czerwca roku, w którym został zgłoszony wniosek o emeryturę. Świadczenia osób przechodzących na emeryturę w czerwcu
(w sytuacji, gdy kwoty poddane ostatniej waloryzacji rocznej nie podlegają dodatkowym waloryzacjom kwartalnym) są niższe niż emerytury osób przechodzących na emeryturę nie tylko
w pozostałych miesiącach li kwartału tzn. w kwietniu czy maju, lecz również niższe niż emerytury ustalane w pozostałych kwartałach. Formuła obliczania wskaźnika waloryzacji składek,
zarówno rocznej jak i kwartalnej waloryzacji, oparta jest na wzroście przypisu składek na ubezpieczenie emerytalne. W pierwszym kwartale roku wzrost przypisu składek w stosunku
do czwartego kwartału poprzedniego roku jest znacznie wyższy niż w pozostałych kwartałach.
Tym samym wskaźnik waloryzacji składek za I kwartał danego roku jest zwykle wyższy niż
roczny wskaźnik waloryzacji składek. Im większa jest ta różnica, tym waloryzacja kwartalna
składek jest korzystniejsza od waloryzacji rocznej.
Szczególnie dotkliwy brak możliwości wyboru momentu złożenia wniosku o emeryturę dotyczył osób, którym przyznana została emerytura z urzędu w miejsce dotychczas pobieranej
renty z tytułu niezdolności do pracy, tj. na podstawie art. 24a ustawy emerytalnej, a wiek emerytalny ukończyły w czerwcu. Negatywne skutki mogły dotyczyć również osób pobierających
świadczenie przedemerytalne lub emeryturę pomostową, do których prawo ustaje z dniem
osiągnięcia wieku emerytalnego (ustalania prawa do emerytury powszechnej), w przypadku
ukończenia tego wieku w czerwcu.
Zgodnie z dodanym z dniem 18 września 2021 r. przepisem art. 25a ust. 2a ustawy
emerytalnej, w przypadku ustalania wysokości emerytury w czerwcu danego roku, waloryzacji
składek dokonuje się w taki sam sposób, jak przy ustalaniu wysokości emerytury w maju
danego roku, jeżeli jest to korzystniejsze dla ubezpieczonego. Przepis ust. 2a stosuje się również do ubezpieczonego, który wiek uprawniający do emerytury osiągnął po dniu 31 maja danego roku. W przepisach przejściowych (art. 17 ustawy) przewidziano, że WN. regulacja ma
zastosowanie do emerytur przyznanych na wniosek zgłoszony po dniu 31 maja 2021r.
lub przyznanych na podstawie art. 24a ustawy emerytalnej osobom, które wiek emerytalny
ukończyły po dniu 31 maja 2021 r., oraz do rent rodzinnych przyznanych po osobach zmarłych
po dniu 31 maja 2021r. Emerytura lub renta rodzinna podlega ponownemu przeliczeniu
z uwzględnieniem przepisów art. 25a ust. 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej w terminie 30 dni od dnia wejścia w życie ustawy nowelizującej.
Na etapie prac legislacyjnych nad ustawą zmieniającą, stosowne poprawki (tj. przewidujące możliwość ustalenia na nowo wysokości emerytury osobom, którym obliczono wysokość
emerytury w czerwcu w latach poprzednich), zostały wniesione przez Senat RP -jak się wydaje - właśnie na skutek uwag Rzecznika Praw Obywatelskich. Przewidziano dodanie art.
17a, który przewidywał zastosowanie art. 25a ust 2 pkt 2 oraz ust. 2a i 2b ustawy emerytalnej
do emerytur przyznanych w okresie od 1 do 30 czerwca w tych 2009-2019, emerytur przyznanych na podstawie art. 24a ustawy emerytalnej, osobom, które wiek emerytalny ukończyły
w okresie od dnia 1 czerwca do dnia 30 czerwca w latach 2009-2019 oraz rent rodzinnych.
Ponowne przeliczenie miało następować na wniosek uprawnionego, w terminie 60 dni od dnia
wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. Przewidziano również dodanie art. 17b, regulującego wypłatę wyrównania. Sejm RP na posiedzeniu w dniu 11 sierpnia
2021 r. senackie poprawki odrzucił i nie znalazły się one w ostatecznej wersji ustawy.
Należy zgodzić się ze konstatacją Rzecznika Praw Obywatelskich, że stosowanie
do wniosków złożonych w czerwcu sposobu ustalenia wysokości emerytury sprzed nowelizacji
stanowiło swoistą pułapkę prawną, polegającą na tym, że wyłącznie w zależności od miesiąca
złożenia wniosku (podjęcia wypłaty) w ramach tego samego kwartału świadczeniobiorca ponosiłby negatywne konsekwencje z tytułu odprowadzania kolejnych składek, otrzymując
wbrew oczekiwaniom niższe świadczenie.
Nie rozwiązuje problemu nałożony na organ rentowy obowiązek informacyjny. Ubezpieczeni nie uzyskiwali pełnych informacji w sprawie możliwości wstrzymania się ze złożeniem
wniosku albo wycofania już złożonego wniosku do czasu uprawomocnia się decyzji organu
rentowego z uwagi na to, że znacznie korzystniejsze byłoby złożenie nowego wniosku o świadczenie w kolejnych miesiącach. Jak zresztą wskazał Rzecznik Praw Obywatelskich, Zakład
Ubezpieczeń Społecznych, na tle skarg przekazanych do zbadania przez Rzecznika, prezentował stanowisko, że obowiązek informacyjny organu rentowego nie może być interpretowany
jako obowiązek udzielenia z urzędu informacji, jak złożenie wniosku o przyznanie emerytury
lub podjęcie jej wypłaty w konkretnym miesiącu wpłynie na wysokość emerytury.
Mimo to ustawodawca w ostatniej nowelizacji nie przewidział regulacji, która dawałyby
możliwość ustalenia wysokości emerytury na nowo, z uwzględnieniem zmian dotyczących
sposobu waloryzacji składek emerytalnych oraz kapitału początkowego, tym osobom, którym
już obliczono wysokość emerytury w czerwcu w latach poprzednich.
Zdaniem Sądu, niezrozumiałe jest wprowadzenie ustawowych regulacji jedynie na przyszłość. Problem ten powinien zostać uregulowany z uwzględnieniem również emerytur, których wysokość została ustalona w czerwcu w latach 2009-2019. Skoro w art. 17 ustawy zdecydowano się wstecznie uregulować kwestie ustalenia wysokości emerytury w czerwcu 2021 r.,
nie było przeszkód o charakterze legislacyjnym, aby w tym samym przepisie ustawy zmieniającej wprowadzić rozwiązanie dotyczące poprzednich lat. Było to natomiast o tyle istotne,
że w orzecznictwie sądów powszechnych nie ukształtowała się jednolita wykładnia przepisów
określających zasady waloryzacji składek emerytalnych i kapitału początkowego w przypadku
ustalania prawa do emerytury w czerwcu. Oprócz wyroków wskazujących na prawidłowość
decyzji organów rentowych (np. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 22 sierpnia
2012r. w sprawie Ili AU a 325/12, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13 lutego 2013r.
w sprawie Ili AUa 757/12), są również wyroki przyznające rację skarżącym (wyroki Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 30 stycznia 2013r. w sprawie Ili AUa 1068/12, z dnia 18 marca
-3-
2015r. w sprawach Ili AUa 933/14 i Ili AUa 934/14, wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia
22 kwietnia 2015r. w sprawie Ili AUa 554/14).
Przywołane wyżej okoliczności dotyczące przebiegu procesu legislacyjnego wskazują,
że nie ma możliwości usunięcia niezgodności z Konstytucją RP wskazanych w pytaniu prawnym przepisów ustawy emerytalnej i ustawy zmieniającej w drodze wykładni tych przepisów
innej niż językowa. Wynika to stąd, że pominięcie w ustawie zmieniającej emerytur czerwcowych z lat 2009-2019 nie może być uznane za· przypadkowe, czy niezgodne z intencją ustawodawcy, a tylko w takiej sytuacji Sąd mógłby podjąć próbę odtworzenia waściwej treści
normy prawnej bez naruszenia art. 188 i 193 Konstytucji RP.
Mając na względzie powyższe rozważania, wynikająca z omawianych przepisów ustawy
emerytalnej i ustawy zmieniającej rozbieżność uprawnień przysługujących ubezpieczonym,
którym przyznano emeryturę lub podjęto jej wypłatę w czerwcu lat 2009-2019 i w czerwcu kolejnych lat, zdaniem Sądu w sposób oczywisty narusza zasadę równości wobec prawa, zawartą w art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, a przez to także - wynikające z art. 67
ust. 1 Konstytucji - prawo do zabezpieczenia społecznego, które powinno być adekwatne
do wkładu ubezpieczonych w system tego zabezpieczenia, czyli uiszczonych składek, nie powinno więc zależeć od miesiąca złożenia wniosku o świadczenia lub miesiąca urodzenia. Nieprzyznanie prawa do wyrównania emerytur czerwcowych z lat 2009-2019 osobom będącym
w sytuacji w istocie tożsamej do sytuacji emerytów czerwcowych z lat kolejnych narusza również art. 2 Konstytucji RP i zawartą w nim zasadę sprawiedliwości społecznej w demokratycznym państwie prawnym. Rozróżnienie uprawnień przysługujących ubezpieczonym będących
w porównywalnej sytuacji skutkuje niczym nieuzasadnionym uprzywilejowaniem, co w demokratycznym państwie prawa nie powinno mieć miejsca.
Należy podkreślić, że odpowiedź Trybunału Konstytucyjnego na pytanie prawne ma zasadnicze znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Gdyby bowiem Trybunał Konstytucyjny nie
podzielił poglądu Sądu co do niezgodności z Konstytucją poddanych ocenie przepisów ustawy
emerytalnej i ustawy zmieniającej, to odwołanie będzie podlegało .oddaleniu, gdyż zajdzie podstawa do przyjęcia, że zaskarżona decyzja odpowiada przepisom prawa. Natomiast gdyby
Trybunał Konstytucyjny uznał, iż faktycznie pominięcie w kwestionowanych regulacjach ustawowych osób w sytuacji tożsamej z sytuająskarżącej jest niezgodne z art. 2, art. 32 lub art.
67 ust 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, to wówczas odwołanie podlegałoby uwzględnieniu przez przyznanie ubezpieczonej prawa do ponownego obliczenia wysokości emerytury,
co skutkowałoby wypłatą wyższego świadczenia na bieżąco i wypłatą wyrównania.
Trzeba dodatkowo wyjaśnić, że Sąd nie wskazał w pytaniu prawnym na art. 25a ust. 2b
ustawy emerytalnej (
,,Przepis ust. 2a stosuje się również do ubezpieczonego, który wiek
uprawniający do emerytury osiągnął po dniu 31 maja danego roku."), gdyż z uwagi na datę
urodzenia ubezpieczonej przepis ten nie miałby zastosowania w rozpatrywanej sprawie.