Michaił Gorbaczow w szpitalu

Gorbaczow rządził ZSRR od 1985 r. jako Sekretarz Generalny Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Choć chciał Związek reformować i ratować przed upadkiem, przeszedł do historii jako jego mimowolny grabaż.

Michaił Gorbaczow był więc pierwszym i ostatnim zarazem prezydentem ZSRR. Ogłosił swoją rezygnację 25 grudnia 1991 roku, po tym jak ZSRR przestało istnieć z mocy prawa. Był to efekt układu białowieskiego o likwidacji ZSRR i utworzeniu Wspólnoty Niepodległych Państw podpisanego 8 grudnia 1991 roku. Przekazał wtedy urządzenia do sterowania wyrzutniami z głowicami jądrowymi prezydentowi Rosji Borysowi Jelcynowi. Traktat białowieski, oprócz Jelcyna, podpisali też ówcześni przywódcy Ukrainy i Białorusi - Leonid Krawczuk i Stanisław Szuszkiewicz.

Mimo że próbował ratować oparte na przemocy imperium przy pomocy brutalnej siły, został laureatem Pokojowej Nagrody Nobla w 1990 r.

***
Po śmierci Konstantina Czernienki 11 marca 1985 – sekretarz generalny KC KPZR. Zainicjował politykę pieriestrojki (przebudowy) i głasnosti (jawności), których podstawą było złagodzenie cenzury oraz ograniczona liberalizacja gospodarcza i polityczna. Największe sukcesy odnotowano w polityce zagranicznej, a Gorbaczow – także dzięki żonie Raisie – osiągnął na Zachodzie popularność większą niż w swoim kraju. Dzięki jego polityce możliwa stała się pokojowa rewolucja w państwach Europy Środkowej oraz zjednoczenie Niemiec.

Gorbaczow wycofał także wojska z Afganistanu i poparł USA w operacji Pustynna Burza. Gospodarka radziecka była jednak zbyt zniszczona, a reformy w tym zakresie zbyt nieśmiałe i z każdym rokiem sytuacja w tej dziedzinie pogarszała się, co potęgowało niezadowolenie mieszkańców ZSRR.
Michaił Gorbaczow, Ronald Reagan i George H. W. Bush w Nowym Jorku (1988)

15 marca 1990 został wybrany na pierwszego (i zarazem jedynego) prezydenta ZSRR. Próbował na tym stanowisku przeciwdziałać dążeniom odśrodkowym i niepodległościowym. W wyniku puczu moskiewskiego w sierpniu 1991 odsunięty na kilka dni od władzy na rzecz wiceprezydenta Giennadija Janajewa. Mimo upadku puczu dawnej władzy nie odzyskał. Ustąpił z funkcji generalnego sekretarza KPZR, gdy prezydent republiki rosyjskiej Borys Jelcyn (a w ślad za nim wielu przywódców innych republik) zawiesił działalność partii i zarządził przejęcie jej majątku przez państwo.

W kolejnych miesiącach jego rządów, mimo podejmowanych prób podpisania nowej umowy związkowej, nie zdołał powstrzymać procesu uniezależniania się republik związkowych. Po rozpadzie ZSRR, 25 grudnia 1991 ustąpił ze stanowiska prezydenta, przekazując też prezydentowi Rosji Borysowi Jelcynowi urządzenie do sterowania wyrzutniami z głowicami jądrowymi.