Gdy powietrze szkodzi

W ostatnich latach w Stanach Zjednoczonych opublikowano szereg wyników wieloletnich badań, które dowodzą, że smog – w tym wysoki poziom pyłów zawieszonych – jest jednym z czynników ryzyka urodzenia dziecka z zaburzeniami ze spektrum autyzmu – od ADHD przez zespół Aspergera po autyzm. Ekspozycja na zanieczyszczenia unoszące się w powietrzu może zakłócać rozwój mózgu nienarodzonego dziecka. W jednym z badań naukowcy wykorzystali dane zebrane przez ponad 100 tysięcy pielęgniarek, mających pod opieką dzieci urodzone od 1990 do 2002 roku. Analiza przypadków 245 dzieci, u których stwierdzono zaburzenia ze spektrum autyzmu i losowo wybranych 1522 bez takich zaburzeń, pozwoliła ustalić, że istnieje silny związek między wystąpieniem zaburzeń a tym, czy matka w ostatnim trymestrze ciąży była narażona na wdychanie powietrza zanieczyszczonego pyłami zawieszonymi.

W innych badaniach naukowcy z Uniwersytetu Columbia wykazali, że dzieci, których matki wdychały smog, gorzej się rozwijają pod względem psychicznym. W wieku trzech lat pięciokrotnie częściej notowano u nich opóźnienia rozwojowe. U pięciolatków – mniejszy iloraz inteligencji, a w wieku sześciu – siedmiu lat u dzieci o wiele częściej obserwowano objawy lęku, depresji i problemy ze skupieniem uwagi.

Wnioski amerykańskich uczonych pokrywają się z tymi, które na przestrzeni kilkunastu lat prowadził zespół prof. dr. hab. med. Wiesława Jędrychowskiego z Katedry Epidemiologii i Medycyny Zapobiegawczej CM UJ. Polscy naukowcy dowiedli, że im wyższy poziom zanieczyszczeń, przede wszystkim pyłem zawieszonym i WWA, w okresie ciąży – tym mniejsza masa urodzeniowa i gorszy ogólny rozwój dziecka w wieku późniejszym. Badania prowadzono w Krakowie, jednym z najbardziej zanieczyszczonych miast Polski i Europy. Dzieci z grupy zwiększonego ryzyka chorują trzy, cztery razy częściej na infekcje oskrzeli i płuc, zapadają częściej na choroby alergiczne (katar sienny, egzema i chroniczne postacie wysypki skórnej), mają też gorszą (o 10 – 15 proc.) sprawność wentylacyjną płuc. Niektóre zanieczyszczenia są szczególnie groźne: wielopierścieniowe węglowodory aromatyczne oprócz udowodnionego działania rakotwórczego są też związkami mutagennymi – odpowiadają za część wad wrodzonych. Mogą też odpowiadać za bezpłodność.

Smog, zanieczyszczone powietrze, oddziałuje w istotny sposób na system nerwowy, ale może też uszkadzać (modyfikować) DNA – może więc być czynnikiem ryzyka nie tylko zaburzeń ze spektrum autyzmu, ale też niektórych chorób wrodzonych o podłożu genetycznym. Zanieczyszczone powietrze najczęściej kojarzymy z chorobami układu oddechowego – i w przypadku zdecydowanej większości dzieci narażonych na oddziaływanie smogu jest to rzeczywiście podstawowy problem zdrowotny. Naukowcy ze Śląska w 2014 roku opublikowali wyniki badań prowadzonych wśród zdrowych uczniów z Sosnowca. Niekorzystne objawy i dolegliwości związane z oddychaniem zanieczyszczonym powietrzem miało od 70 do 85 proc. przebadanych dzieci. W okresie jesienno-zimowym, gdy zanieczyszczeń jest szczególnie dużo, a warunki pogodowe zwiększają stopień ich oddziaływania, u zdecydowanej większości badanych dzieci występowały kaszel dzienny i nocny, duszność astmatyczna, świąd nosa i spojówek, świszczący oddech czy wyciek z nosa – niezwiązane z infekcjami chorobowymi. Badania potwierdziły też, że szczególnie niekorzystna w miejscach dotkniętych smogiem jest pogoda wyżowa, w zimie charakteryzująca się mrozem, brakiem wiatru i dużą wilgotnością – zanieczyszczenia nie mają szans unieść się w wyższe warstwy atmosfery. Bezwietrzna i bezdeszczowa pogoda sprzyja najwyższemu stężeniu pyłów.