Nasza Loteria SR - pasek na kartach artykułów

Fraszki Jana Kochanowskiego. Omówienie utworów i teksty fraszek. To zagadnienie trzeba znać na egzamin ósmoklasisty 2023

Magdalena Konczal
Magdalena Konczal
Fraszki Jana Kochanowskiego to utwory, z którymi trzeba zapoznać się przed egzaminem ósmoklasisty 2023.
Fraszki Jana Kochanowskiego to utwory, z którymi trzeba zapoznać się przed egzaminem ósmoklasisty 2023. Pixabay/Pexels/Wikimedia Commons (public domain)
Egzamin ósmoklasisty odbędzie się pod koniec maja 2023. Warto jednak z wyprzedzeniem zacząć przyswajać wiedzę, zwłaszcza tę dotyczącą lektur obowiązkowych. W tym zestawieniu znalazły się także fraszki Jana Kochanowskiego. Oto wszystkie najważniejsze informacje na temat utworów napisanych przez renesansowego twórcę: omówienie, notatki i problematyka. Warto się z nimi zapoznać przed egzaminem ósmoklasisty 2023.

Spis treści

Fraszki Jana Kochanowskiego. Skąd się wzięła nazwa gatunku?

Fraszka (z języka włoskiego: gałązka, rzecz małej wagi, drobiazg, błahostka, drobny klejnocik) – do literatury wprowadził je Jan Kochanowski, który właśnie tak zatytułował swój tomik poetycki, zawierający około 300 epigramatów i innych krótkich utworów literackich. Z czasem określenie to przyjęło się i przekształciło w nazwę gatunku.

„Dał Kochanowski w tychże utworach, a więc we fraszkach, podstawowy zarys teorii fraszki, nie wahając się przed uzupełnieniem tej teorii czysto osobistym spojrzeniem na jej możliwości ekspresyjne, w czego rezultacie zarysowały się w tymże zbiorze fraszek, jak zobaczymy, dwa dominujące aspekty — aspekt humoru, zabawy słowami, nie wyłączając i „wszetecznych”, oraz aspekt powagi, polotu myśli i serca zaangażowanego w ojczystą swojskość. Tak więc Kochanowski, powołując fraszkę do literackiego istnienia, otworzył przed nią — własnym twórczym przykładem — szerokie horyzonty tematyczno artystyczne. Dzięki nim zakorzenił ją w polskiej literaturze, i to tak głęboko iż nieprzerwanie, aż po dziś dzień, wydaje obfite i często znakomite owoce, że przypominamy w naszej współczesności fraszki J. Sztaudyngera”*.

Ogólne informacje o fraszkach Jana Kochanowskiego

Najważniejsze informacje o fraszkach:

  • Kochanowski tworzył je przez całe życie, jednak drukiem ukazały się tuż przed jego śmiercią w 1584 roku i od razu zyskały popularność;
  • We fraszkach podejmowane są tematy melancholijnej zadumy nad naturą świata, Boga i losu człowieka, ale także horacjańskiej radości (afirmacja ciała, zmysłowej miłości, zachwyt nad pięknem przyrody);
  • Fraszki są pełne powagi, rubasznego żartu i głębokiej filozoficznej refleksji;
  • Są pewnego rodzaju lirycznym pamiętnikiem. Znajdziemy tu wątki autobiograficzne, refleksje dotyczące twórczości Kochanowskiego oraz charakterystykę fraszki jako gatunku (utwory autotematyczne);
  • Fraszki są wyrazem poglądów poety na problemy współczesnego świata.

Cechy gatunkowe fraszki:

  • Warto także zapoznać się z cechami gatunkowymi fraszki:
  • Utwór jest wierszowany, najczęściej zawiera też rymy;
  • Fraszka powinna być krótka i zwięzła;
  • Ma formę zamkniętą i najczęściej kończy się morałem lub puentą wyrażoną wprost lub bezpośrednio;
  • Tematyka fraszek jest różnorodna. Przyjmuje się, że w gatunku tym podejmowane są tematy błahe, jednak fraszki Kochanowskiego często dotykają także zagadnień filozoficznych, religijnych czy obyczajowych.

Przykłady fraszek Jana Kochanowskiego: „O mądrości”, „O żywocie ludzki”, „Człowiek boże igrzysko”

Poniżej podajemy teksty fraszek Jana Kochanowskiego.

„Człowiek boże igrzysko”

Nie rzekł jako żyw żaden więtszej prawdy z wieka,
Jako kto nazwał bożym igrzyskiem człowieka.
Bo co kiedy tak mądrze człowiek począł sobie,
Żeby się Bóg nie musiał jego śmiać osobie?

On, Boga nie widziawszy, taką dumę w głowie
Uprządł sobie, że Bogu podobnym się zowie.
On miłością samego siebie zaślepiony,
Rozumie, że dla niego świat jest postawiony;
On pierwej był, niżli był; on, chocia nie będzie,
Przedsię będzie; próżno to, błaznów pełno wszędzie.

„O żywocie ludzkim”

Fraszki to wszytko, cokolwiek myślemy,
Fraszki to wszytko, cokolwiek czyniemy;
Nie masz na świecie żadnej pewnej rzeczy,
Próżno tu człowiek ma co mieć na pieczy.

Zacność, uroda, moc, pieniądze, sława,
Wszystko to minie jako polna trawa;
Naśmiawszy się nam i naszym porządkom,
Wemkną nas w mieszek, jako czynią łątkom.

„O doktorze Hiszpanie”

„Nasz dobry doktor spać się od nas bierze,
Ani chce z nami doczekać wieczerze.”
„Dajcie mu pokój! najdziem go w pościeli,
A sami przedsię bywajmy weseli!”

„Już po wieczerzy, pódźmy do Hiszpana!”
„Ba, wierę, pódźmy, ale nie bez dzbana.”
„Puszczaj, doktorze, towarzyszu miły!”
Doktor nie puścił, ale drzwi puściły.
„Jedna nie wadzi, daj ci Boże zdrowie!”

„By jeno jedna” — doktor na to powie.
Od jednej przyszło aż więc do dziewiąci,
A doktorowi mózg się we łbie mąci.
„Trudny — powiada — mój rząd z tymi pany:
Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany.”

Omówienie fraszek Jana Kochanowskiego

„Człowiek boże igrzysko”: we fraszce został podjęty temat relacji człowieka z Bogiem. Ten pierwszy został przedstawiony w utworze jako byt skończony, którego nie można w ogóle porównywać do Stwórcy. Podmiot liryczny niejako kpi z człowieka, który myśli, że dużo zależy od niego, jest zbyt pewny siebie i dumny. W tej fraszce można dostrzec motyw „theatrum mundi” (topos, który przedstawia świat jako scenę teatralną, a ludzi, którzy w nim żyją jako aktorów.

„O żywocie ludzkim”: w tym utworze został podjęty ważny temat sensu ludzkiego życia. Podmiot liryczny mianem fraszek określa myśli i czyny człowieka. Zaznacza, że wszystko to, co jest dla ludzi ważne (zacność, uroda, moc, pieniądze, sława), przeminie. W tym utworze również można dostrzec topos świata jako teatru.

„O doktorze Hiszpanie”: W przeciwieństwie do powyższych fraszek, które można by określić mianem refleksyjnych, tę zaliczymy raczej do obyczajowych. W utworze została zarysowana sytuacja liryczna, rzecz dzieje się na biesiadzie. Postać doktora Hiszpana występująca we fraszce jest autentyczna (chodzi o spolonizowanego Hiszpana, Piotra Roizjusza). Główny bohater chce iść spać, ale biesiadnicy mu nie pozwalają, włamują się do jego pokoju, częstują trunkiem i zachęcają do picia. Fraszka zakończona jest humorystyczną puentą („Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany”), brak tu jednak morału czy dydaktyzmu.

Warto dobrze powtórzyć sobie fraszki Jana Kochanowskiego przed egzaminem ósmoklasisty 2023.

- - -

*Stefania Skwarczyńska, Aspekt genologiczny „Fraszek" Jana Kochanowskiego, „Prace Polonistyczne. Studies in Polish Literature” 1985, nr 41.

emisja bez ograniczeń wiekowych
Wideo

Krokusy w Tatrach. W tym roku bardzo szybko

Dołącz do nas na Facebooku!

Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!

Polub nas na Facebooku!

Dołącz do nas na X!

Codziennie informujemy o ciekawostkach i aktualnych wydarzeniach.

Obserwuj nas na X!

Kontakt z redakcją

Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?

Napisz do nas!

Polecane oferty

Materiały promocyjne partnera

Materiał oryginalny: Fraszki Jana Kochanowskiego. Omówienie utworów i teksty fraszek. To zagadnienie trzeba znać na egzamin ósmoklasisty 2023 - Strefa Edukacji

Wróć na expressilustrowany.pl Express Ilustrowany