Finanse i efektywność, czyli konkretnie o samorządach Rozmowa z Włodzimierzem Tomaszewskim Ministrem ds. Samorządu Terytorialnego

Konferencja jaka miała miejsce w Łódzkim Urzędzie Wojewódzkim pod wymienionym tytułem z pana inicjatywy, wskazuje, że proces reform samorządowych ciągle trwa.
Tak, samorząd to jest taka konstrukcja w procesie (nazwa bardzo bliska Łodzi, związana z międzynarodową inicjatywą artystyczną Ryszarda Waśki). To, czego nam się nie udało zrobić w latach dziewięćdziesiątych teraz jest wypełniane w wielkiej skali, chodzi głównie o system finansów samorządu terytorialnego uzupełniony o stałe źródło finasowania inwestycji. Rząd Mateusza Morawieckiego spowodował duży wzrost dochodów samorządowych z 200 mld zł w 2015 r. do 350 mld zł w 2022 r. Obecny rok 2023 zbliży się do 400 mld zł, a w 2024 roku szacujemy wielki wzrost wpływów do samorządów z podatków dochodowych (np. z PIT o 40%).
Od lat mówi Pan o subwencji inwestycyjnej dla samorządów. Na czym to polega.Na tym, co teraz jest wdrażane. Samorządy zostały zasilone dodatkowymi środkami w zdeklarowanej wysokości 163,7 mld zł - w tym jest 127,7 mld zł przeznaczonych na wskazane przez samorządy inwestycje. Jeśli w 2019 r. samorządy wydatkowały na inwestycje 49 mld zł, to oznacza praktycznie potrojenie możliwości inwestycyjnych. Oczywiście, teraz trzeba bardziej utrwalić to źródło mechanizmem motywacyjnym. Chodzi o prosta regułę wpisaną do ustawy o dochodach jednostek samorządu terytorialnego: im więcej samorząd inwestuje, tym ma większą subwencje inwestycyjną. To jednocześnie będzie czynnik napędzający gospodarkę, tworzący miejsca pracy. Oczywiście musi tu być preferencja dla małych jednostek, które mają mniejszą bazę dla przygotowania i przeprowadzenia inwestycji.
Proszę podać przykład i określić szanse uchwalenia.Prosty sposób naliczania tej subwencji, to np.: 7% nakładów inwestycyjnych danej jednostki samorządowej z roku poprzedzającego rok bazowy dla większych samorządów i 12 % dla mniejszych samorządów których liczba mieszkańców np. nie przekracza 15 000 osób. Tak liczona subwencja inwestycyjna dla samorządów w 2024 r. to kwota 5,2 mld zł. Przyjęcie takiego mechanizmu uzgodniłem z Premierem. Jest deklaracja, że środki na inwestycje samorządowe będą.
Pytanie w co inwestować i jak?
Właśnie to jest pytanie o dalszą efektywność przyjmując, że sam wzrost inwestycji jest już efektem. Otóż w pierwszym rzędzie to określają najbardziej bieżące potrzeby mieszkańców w dziedzinach wcześniej mało angażujących środki samorządowe. Potrzeba jest taniej i czystej energii, ciepła, potrzeba jest nowych mieszkań - często w skojarzeniu z procesami rewitalizacyjnymi.
Są sprawdzone technologie i modele inwestycyjne, po które samorządy zaczynają sięgać. Służą temu jeszcze dodatkowe źródła wsparcia finansowego.
W lokalnych ciepłowniach używając jeszcze przedwojennej technologii zgazowania można uzyskać 50% tańszą energię bez emisji tlenków azotu, a w ramach klastra energetycznego wykorzystującego nadmiarową energię z odnawialnych źródeł energii można produkować wodór jako paliwo dla komunikacji publicznej. Są na te inwestycje dodatkowe środki dedykowane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska.
Jak budować mieszkania?
Korzystając z form o które zabiegałem przez lata, czyli takich, które pozwalają angażować majątek publiczny (grunty samorządowe czy skarbu państwa) a nawet rozliczać budowę według zasady „mieszkania za grunt”. Do tego dochodzi oferta wsparcia finansowego ze strony instytucji Państwa: Rządowego Funduszu Rozwoju Mieszkalnictwa oraz z Funduszu dopłat Banku Gospodarstwa Krajowego. Społeczne Inicjatywy Mieszkaniowe (SIM-y), to obecnie najbardziej efektywne narzędzie budowy mieszkań z wykorzystaniem majątku i kapitału publicznego. SIM-y - z uwagi na montaż finansowy – skutecznie aktywizują zarówno samorządy jak i mieszkańców na rzecz budowy mieszkań na wynajem z opcją wykupu. SIM-y zapewniają także mechanizm osłony przed nadmiernym wzrostem czynszu, mogą korzystać z Bezpiecznego kredytu 2% - rządowego programu dopłat do kredytu hipotecznego na pozyskanie pierwszego mieszkania. W Łodzi tą drogą można szybko wybudować 2500 mieszkań: jest grunt skarbu państwa do wykorzystania, inicjuję powstanie SIM-u i doprowadzę do ich realizacji.
A jak pojawią się inne projekty: kulturalne, sportowe?
Jeśli mają decydować o atrakcyjności i przyciąganiu do danej gminy, miasta, powiatu, województwa, to trzeba je realizować korzystając także ze środków wsparcia. Jestem przekonany, że w Łodzi powinno powstać Światowe Centrum Festiwalowe w ramach Nowego Centrum Łodzi związane ze sztuką obrazu filmowego, bo to Łódź wyróżnia w świecie, ale daje wielkie możliwości rozwojowe. Jeśli nad stadionem Orła zadaszenie toru żużlowego daje możliwości organizacji światowych imprez przyciągających kibiców i telewizje transmitujące te wydarzenia, to trzeba tą inwestycje przeprowadzić.
Jednocześnie trzeba to robić bardzo racjonalnie. W Łodzi zostały wybudowane trzy stadiony o podobnej kubaturze i w podobnym czasie, tyle, że cena między nadrożnym a najtańszym różniła się pięciokrotnie. Dlatego procesy inwestycyjne muszą być bardziej uspołecznione.
Co to oznacza?
Mieszkańcy – ich organizacje muszą w tym uczestniczyć poprzez opiniowanie na co i jak wydaje się środki publiczne. Muszą mieć dostęp do informacji porównawczej o inwestycjach, o kosztach usług publicznych. Ta wiedza jest także niezbędna radnym przy podejmowaniu decyzji o wydatkach, o kształtowaniu opłat.
Uważam, że ustawowo należy wzmocnić jednostki pomocnicze w gminach (JPG), czyli rady osiedli, sołectwa. Przygotowałem taki projekt ustawy efektywnościowej, czyli ustawy o zmianie ustawy o samorządzie gminnym oraz niektórych innych ustaw w celu zapewnienia warunków efektywnego funkcjonowania samorządu terytorialnego poprzez rozwój partycypacji społecznej, upowszechnienie dostępu do informacji i usprawnienie obsługi i komunikacji z mieszkańcami, do wykorzystania tuż po wyborach. JPG powinny decydować o przeznaczeniu 1% wydatków gminy na zadania własne określone w jej budżecie, z przeznaczeniem ich na inwestycje i remonty (w skali kraju w 2022 r. była to kwota 2,41 mld zł). Tak praktykuje dziś samorząd Gdyni. W Łodzi obecnie pozbawiono mieszkańców tych uprawnień.

.